Chiêm ngưỡng ‘cỗ máy’ lấy nước vào ruộng ở vùng cao xứ Thanh

Không chỉ là công cụ đắc lực trong sản xuất nông nghiệp, những guồng nước, hay còn gọi là những “cỗ máy” lấy nước vào đồng ruộng đã trở thành nét đặc trưng của vùng cao xứ Thanh.

Để đưa nước dưới suối lên những thửa ruộng cao phục vụ cày cấy, dân bản vùng biên ở Thanh Hóa đã chế tạo ra những chiếc guồng nước khổng lồ – được xem như những “cỗ máy” lấy nước thú vị.

Tại nhiều bản làng vùng cao ở các huyện Quan Sơn, Quan Hóa, Bá Thước… của tỉnh Thanh Hóa, nông dân đang tất bật làm đất để chuẩn bị cho một vụ mùa mới.

Do đồng ruộng của người dân thường cao hơn sông, suối, nên trời không có mưa sẽ rất khó khăn cho việc lấy nước để làm đất. Để giải bài toán này, bà con nơi đây đã nghĩ ra cách làm những guồng nước (còn gọi là cọn nước), được ví như những “cỗ máy” lấy nước độc đáo từ suối dẫn vào đồng ruộng.

Việc lấy nước theo cách này đã trở thành nét đặc trưng của người dân vùng cao Thanh Hóa trong những ngày mùa.

Những guồng nước, hay còn gọi là những “cỗ máy” khổng lồ được vận hành bằng cách lợi dụng sức chảy của dòng nước để quay tròn, lấy nước vào máng đưa lên cao, dẫn vào ruộng lúa.

Ông Hà Văn Mun (60 tuổi), trú bản Bách, xã Trung Thượng, huyện Quan Sơn cho biết, người dân địa phương không biết rõ guồng nước có từ bao giờ. Chỉ biết rằng, guồng nước này đã được cha ông sáng tạo ra, được các thế hệ gìn giữ và bảo tồn cho đến ngày nay.

Guồng nước được làm hoàn toàn thủ công, tận dụng những vật liệu có sẵn từ tự nhiên của núi rừng như cây tre, cây vầu (hoặc cây đền), nứa.

Trục quay là yếu tố quyết định thành bại của guồng nước. Trục quay không chuẩn thì vòng quay sẽ bị kẹt và không thể lấy nước lên được. Do đó người dân sử dụng nguyên liệu làm trục phải chọn những cây gỗ thẳng, vừa nhẹ, vừa mềm lại không bị mài mòn và phải có khả năng chịu nước cao.

Khi guồng quay, ống đựng nước sẽ được nhấn sâu xuống suối để múc nước. Guồng quay nâng ống nước lên cao, ống nước tự động đổ nước vào máng để đưa nước vào đồng ruộng.

Máng dùng để đưa nước vào đồng ruộng. Sau khi có nước vào ruộng, người dân bắt đầu làm đất để chuẩn bị cho đợt gieo cấy. Nhờ phương pháp lấy nước này mà những chiếc guồng nước trở thành một nét văn hóa đặc trưng tại nhiều bản làng vùng cao của Thanh Hóa.